Trong các tác phẩm của mình, Nguyễn Như Huy thể hiện cả sự dí dỏm lẫn hài hước. Ta có thể thấy ở bước chuyển dịch vai trò từ một giám tuyển/triết gia sang một nghệ sĩ, các tác phẩm của ông mang đậm dấu ấn của việc hữu hình hoá tư tưởng . Khuôn mặt luôn là một thành tố quan trọng trong hoạt động nhận thức của con người. Ta thể hiện cảm xúc qua khuôn mặt mình, và cũng quan sát những thay đổi vi tế & dịch chuyển trạng thái trên khuôn mặt những người khác, từ đó nắm bắt và tiếp nhận các thông tin. Các chuyên gia tâm lý học cho rằng: trong não bộ chúng ta, các nơron phản chiếu (hệ thống tế bào thần kinh gương - mirror neurons) giữ vai trò thiết yếu trong sự phát triển xã hội của loài người: việc nhìn thấy ai đó cười sẽ kích thích một phản ứng bắt chước vô thức trên cơ mặt của ta, mang lại niềm vui; tương tự, chứng kiến ai đó khóc có thể khơi dậy sự đồng cảm và lòng trắc ẩn.

Ngành công nghiệp giải trí chính là “người thực hành” của cơ chế nơ-ron gương này, song các bối cảnh văn hóa lại hình thành nên những “mã khuôn mặt” khác nhau. Trong phim ảnh và truyền hình châu Á, việc khóc tự thân đã trở thành một quá trình giải trí. Từ phim truyền hình dài tập, phim gia đình, hài kịch cho đến bi kịch, các diễn viên thường kết thúc bằng việc khóc cùng nhau, khơi gợi cộng hưởng cảm xúc nơi khán giả. Đây vừa là một nền văn hóa của việc khóc, vừa là sự giải trí của việc khóc. Nguyễn Như Huy nắm bắt chính xác hiện tượng này, khai thác nó bằng một phong cách châm biếm kiểu Châu Tinh Trì, buộc người xem phải đối diện hết gương mặt này đến gương mặt khác.

Bên cạnh gương mặt khóc của các diễn viên ở tác phẩm Mặt 01, nghệ sĩ đưa chính khuôn mặt mình vào tác phẩm Mặt 02: phóng chiếu hình ảnh trên một màng vải và để khuôn mặt ấy bị xoắn vặn một cách cơ học khi chiếc xe đồ chơi chuyển động hỗn loạn bên dưới màn chiếu. Hình thức tự trình diễn ấy ẩn chứa nhiều tầng ẩn dụ; riêng với tôi, nó có thể được hiểu như một diễn giải biểu tượng cho quá trình Homo sapiens (người tinh khôn) tiến hóa thành Homo technicus (người công nghệ). Một mặt, toàn cầu hóa thôi thúc ta phải tái hình dung những tự sự đương đại của châu Á; mặt khác, với tư cách con người, ta không ngừng thương lượng lại vị thế của mình trước những công nghệ mới. Như học giả truyền thông Marshall McLuhan từng đề xuất: truyền thông và các giao diện công nghệ chính là phần kéo dài của cơ thể và các giác quan loài người; vậy thì, khuôn mặt – cái giao diện cơ bản và trước nhất của mỗi người trong chúng ta với thế giới – đặt ra câu hỏi: trong bối cảnh đó, sự kéo dài này sẽ trở thành một dạng thức biểu đạt mới ra sao?

Từ Biennale Nghệ thuật châu Á 2021 đến nay, tôi luôn tìm cách khảo sát mối quan hệ giữa chủ nghĩa vị lai châu Á, châu Á đương đại và quá khứ của châu Á. Tôi nhận thấy rằng, trong nghiên cứu về hiện tượng hình dung châu Á được gọi là techno-orientalism (tạm dịch: Đông phương luận công nghệ), các diễn ngôn Hollywood thường phóng đại quá mức yếu tố công nghệ, đến độ chủ thể con người gần như biến mất hoàn toàn. Ngược lại, phim ảnh và truyền hình châu Á lại cường điệu hóa gương mặt tới mức công nghệ dường như không còn chỗ đứng trong một thế giới chỉ xoay quanh con người. Những thử nghiệm nghệ thuật của Nguyễn Như Huy đã phơi bày sự phi lý trong căng thẳng này và hiện hình nó thành một cấu trúc mạch lạc. Giá trị lớn hơn cả là ở chỗ nghệ sĩ không sa đà vào những diễn giải dài dòng, mà thông qua hình ảnh chính mình, khởi tạo một đối thoại mạnh mẽ, một phép biện chứng sắc bén.

(Bài viết của giám tuyển Nobuo Takamori)